کانی شناسی، ژئوشیمی و ژنز کانسار روی-سرب (نقره) گمیش تپه، جنوب غرب زنجان

کانسار روی-سرب (نقره) گمیش تپه در 90 کیلومتری جنوب غرب زنجان و در بخش شمال غربی کمربند ولکانو-پلوتونیکی ارومیه-دختر قرار دارد. رخنمون های سنگی منطقه معدنی شامل توالی های آتشفشانی-رسوبی و رسوبی الیگومیوسن و مجموعه ولکانو-پلوتونیکی پلیوسن (دایک های با ترکیب آندزیت پورفیری، توده نیمه عمیق داسیتی و ولکانیک های ریوداسیتی) است. کانه زایی اصلی در کانسار گمیش تپه، به صورت رگه ای و در امتداد گسلی نرمال با روند شمال شرقی-جنوب غربی و شیب تقریباً قائم در اثر فرآیندهای گرمابی رخ داده است. سنگ میزبان کانه زایی را کریستال ویتریک توف داسیتی، توده نیمه عمیق داسیتی و خصوصاً توف اسیدی سبز روشن تا خاکستری رنگ تشکیل می دهند. کانه زایی در رگه های سیلیسی طی سه مرحله و به صورت برش های گرمابی، رگه-رگچه های سیلیسی- سولفیدی و سیلیسی-سولفیدی- کربناتی و رگه-رگچه های نواری تیره و روشن (شامل سلیس آمورف، کوارتز کریپتوکریستالین-میکروکریستالین و اسپکیولاریت) تشکیل شده است. بافت ماده معدنی در این رگه های کانه دار شامل بافت های برشی، رگه-رگچه ای، پرکننده فضای خالی، نواری-قشرگون و کلوئیدی است. دگرسانی های اصلی همراه با کانه زایی از حاشیه داخلی رگه های کانه دار به سمت خارج شامل دگرسانی های سیلیسی، سیلیسی-سولفیدی، سریسیتی، کربناتی، آرژیلی و پروپیلیتی است. رخداد رگه-رگچه های باریت- کوارتز، سیلیس های آمورف، سیلیس میکروکریستالین (کالسدونی)، سنگ های سیلیسی قرمز تا خاکستری تیره رنگی با بافت لامینه ای، کلوئیدال-کلوفرمی و توده ای (ژاسپروئید یا ژاسپروئیدال) در بخش های سطحی این کانسار، نشان دهنده دگرسانی سیلیسی نزدیک به سطح زمین است. پاراژنز کانی شناختی در کانسار گمیش تپه شامل پیریت، آرسنوپیریت، کالکوپیریت، بورنیت، اسفالریت فقیر از آهن، گالن، تتراهدریت-تنانتیت و اسپکیولاریت می باشد. اسمیت زونیت ، همی مورفیت، دیژنیت، کوولیت، کالکوسیت، سروزیت، انگلزیت، مالاکیت و اکسید و هیدروکسیدهای -آهن و منگنز کانی های ثانویه را تشکیل می دهند. کانی های گانگ همراه با ماده معدنی شامل کوارتز، کلسیت، کانی-های رسی، سیدریت و کلریت می باشند، اما مهمترین کانی گانگ در این کانسار، کوارتز است که دارای بافت های نواری- قشرگون -کلوفرمی، قشرگون و شانه ای است. با توجه به الگوی توزیع و پراکندگی عناصر در نمونه های مواد معدنی، در بین فلزات پایه بالاترین تمرکز عناصر مربوط به روی، سرب، مس و نقره می باشد. علاوه بر این، بر اساس مطالعات میکروسکوپ الکترونی، عناصر کادمیم، آرسنیک، آنتیموان، بیسموت، جیوه، گوگرد منگنز نیز در پهنه زون کانه زایی، آنومالی نشان می دهند. در کانسار گمیش تپه، میانگین عیار عناصر در نمونه های معدنی از رگه های کانه دار، 6% روی، 4% سرب، 2% مس، ppm 88 نقره و ppb 44 طلا می باشد. مطالعه تغییرات و الگوی توزیع عناصر نادر خاکی در نمونه های معدنی، آنومالی مثبتی از eu و کاهش شدیدی ازhree نشان می دهد. تهی شدگی از عناصر نادر خاکی سنگین در کانسنگ سولفیدی، می تواند ناشی از تأثیر سیالات ماگمایی-گرمابی غنی از کلر باشد که سبب حمل این عناصر گشته است. همچنین، بر اساس مطالعات میکروترمومتری سیالات درگیر، دمای همگن شدن 367-260 درجه سانتی گراد، درجه شوری 9/16-1/9% معادل وزنی نمک طعام و عمق تقریبی کانه زایی 956 متر در زیر سطح ایستابی قدیمی، بدست آمده است. با توجه به درجه شوری بالای سیالات و بررسی روند تغییرات و الگوی عناصر ree، فلزات پایه و نقره به وسیله کمپلکس های کلریدی حمل شده اند. مطالعات سیالات درگیر (همراهی سیالات درگیر غنی از مایع و غنی از گاز با یکدیگر، روند خطی در نمودارهای شوری در برابر دمای همگن شدن سیالات درگیر، حضور سیالات درگیر با نسبت حجمی متغییر فاز مایع به بخار)، حضور برش های هیدروترمالی، بافت های نواری-قشرگون-کلوفرمی و سیلیس های آمورف نشان می دهند که پدیده جوشش عامل اصلی در ناپایداری این کمپلکس ها و ته نشینی کانه ها بوده است. بنابراین، اینطور به نظر می رسد که در کانسار گمیش تپه، صعود سیالات کلریدی کانه دار با درجه شوری بالا به سمت بالا و رخداد جوشش باعث کانه زایی در امتداد ساختارهای تکتونیکی منطقه شده است. بر اساس مشاهدات صحرایی، سنگ درونگیر، مطالعات میکروسکوپی، پاراژنز کانی ها و بافت ها، دگرسانی، داده های ژئوشیمیایی و سیالات درگیر، کانسار روی-سرب-مس (نقره) گمیش تپه بیشترین شباهت را با کانسارهای اپی ترمال غنی از فلزات پایه (نقره) مانند کانسار palomositas-los acros در ناحیه plomosas مکزیک دارد.